XIII wiek, Polska w rozbiciu dzielnicowym. Na północy osiedli sprowadzeni przez księcia Konrada Mazowieckiego Krzyżacy, coraz bardziej zagrażający ziemiom polskim, na dodatek łupią ją hordy tatarskie. W bitwie z nimi pod Legnicą ginie książę Henryk Pobożny.

W tych wydarzeniach bierze udział tytułowy bohater - Wańko z Lisowa.

Kontynuacją tej powieści przygodowej Ferdynanda Antoniego Ossendowskiego jest publikacja "Na straży", po raz pierwszy wydana w formie książkowej - w latach 1936-1937 zamieszczana w odcinkach na łamach "Małego Dziennika".